Op Weg naar Kunstenaarschap: Stappen om Kunstenaar te Worden

1,6% van de werkzame beroepsbevolking van Nederland is kunstenaar, 0,9% beeldend kunstenaar. Toch is het bepaald niet het eerste beroep waar je aan denkt als het gaat om geld verdienen. 52% van de beeldend kunstenaars verdiend minder dan 30.000 euro ten opzichte van 39% van alle werkenden en 17% van werkenden op het hoogste beroepsniveau (waar kunstenaars ook bijhoren). Hoe redden professionele kunstenaars zich in Nederland?

Wie mag zich professioneel kunstenaar noemen?

In 2019 waren er in totaal 144 duizend kunstenaars in Nederland, aldus het CBS. Onder kunstenaars rekent het CBS niet alleen autonome kunstenaars, maar alle mensen werkzaam in beeldende kunst, vormgeving & bouwkunst, dans & theater, muziek en taal & overig. Daaronder vallen bijvoorbeeld ook vertalers. Dit is allemaal vastgelegd in de Standaard Beroepenclassificatie 1992 (SBC) van het CBS.

Iemand wordt getypeerd als kunstenaar op grond van het beroep dat hij of zij uitoefent in de eerste werkkring. (CBS)

Soorten beeldend kunstenaarschap

  • Amateurkunstenaars (vallen buiten de definitie van het CBS)
  • Professionele kunstenaars dankzij partner, subsidie of bijbaan
  • Professionele kunstenaars zonder steun

Nederland telde in 2018 zo’n 864000 zzp’ers-eigen arbeid; 57% van de beeldend kunstenaars is zzp’er (in 2018 dus ruim 79000). Dat is dus een flinke oververtegenwoordiging in die sector. Amateurkunstenaars hoeven zich in de beoefening van hun hobby niet te richten op inkomsten en zijn daarom niet van toepassing op dit artikel. De laatste groep is de meest tot de verbeelding sprekende maar qua omvang te verwaarlozen.

Eigen kunst verkopen

Ook al kun je er niet van rondkomen, hier begint het uiteraard mee als je professioneel kunstenaar bent. Er is geen gouden tip die dit spreekwoordelijk probleem oplost. Wel zijn er een aantal belangrijke stappen die je kunt nemen.

Agenda voor de professionele kunstenaar

  • Leren
  • Produceren
  • Netwerken
  • Produceren
  • Geluk hebben

Leren

Kunst is een vakgebied als geen ander om als autodidact te kunnen uitoefenen. Toch is het zoals met elk beroep veel makkelijker om de springplank van een opleiding te nemen. Niet alleen kun je meeliften op de ervaring van docenten, je begint je loopbaan met een netwerk (je jaargenoten). En bij veel zaken zoals subsidies, galeries en atelierruimte wordt gevraagd om een diploma.

Cijfers opleiding kunstenaar

Slechts 43% van de werkzame kunstenaars heeft een academische opleiding genoten. Niet meer dan 19% van de mensen met een academische opleiding is nog actief als kunstenaar en 9% van hen is actief in een ander creatief
beroep. (Bron: CBS)

Postacademische kunstopleidingen Nederland

Particuliere kunstopleiding

Een diploma van de Wackers Academie wordt lang niet zo serieus genomen als één van de bovengenoemde kunstacademies. Wackers is ook vooral gericht op toegankelijke, figuratieve kunst. Desalniettemin is het best mogelijk met enige handigheid zelfs een belegde boterham te verdienen met dit soort ambachtelijke kunst. Er is zeker markt voor, als je het niet erg vindt om meer decoratieve kunst te maken en niet mee te doen met de highbrow kunstscene.

Ook zijn er vele bijscholingscursussen beschikbaar. Als je lid bent van een kunstenaarssociëteit kun je daar bijvorobeeld modeltekenen. Veel collegakunstenaars bieden cursussen aan in de techniek, waar zij ervaring mee hebben, om zelf wat bij te verdienen. Sommige (oud-) academiedocenten bieden de mogelijkheid tegen betaling deel te nemen aan kleine salons/werkbesprekingen. Kijk ook eens bij de plaatselijke grafische werkplaats: zij bieden vaak cursussen aan voor technieken waar veel ruimte en/of materiaal voor nodig is. Op die manier kun je eerst proberen of een techniek iets voor je is, voordat je een grote aanschaf doet.

Produceren produceren

Produceren staat twee keer in het lijstje van belangrijke stappen voor een kunstenaar om werk te verkopen. Dat is geen vergissing. Zonder productie geen vooruitgang, geen naamsbekendheid en geen vertrouwen van kopers. En zonder product sowieso niets te verkopen. Hoe meer je produceert, hoe makkelijker het ook wordt om je creatie los te laten (wat voor sommige kunstenaars wel eens een uitdaging kan zijn).

Dus produceren, produceren! Hiervoor is tijd nodig, inzet en concentratie. Pak het systematisch aan, hou een atelierboek bij met aantekeningen. Inspiratie is ongrijpbaar en onmisbaar, maar ga er niet op zitten wachten. Dwing het af door bezig te blijven met productie, gesprekken met vakgenoten en kijken naar kunst in exposities en musea.

Maak tijd. Tijd is geld; Is geld schaars, vind manieren om ofwel geld bij te verdienen ofwel om geld te besparen. Soms werkt het goed om in blokken te werken: een bijbaan van een paar maanden en dan een paar maanden volledig ononderbroken op je kunst kunnen richten.

Netwerken

Een succesvolle kunstenaar heeft over het algemeen inderdaad veel talent. Maar iemand met veel talent is nog lang geen succesvol kunstenaar. Daarvoor is behalve een flinke portie geluk en doorzettingsvermogen, vooral ook een goed netwerk nodig. Netwerken klinkt als iets vreemd commercieels voor veel kunstenaars, maar het staat minder ver van het kunstenaarschap dan je zou denken.

Zoek je vakgenoten op: Probeer lid te worden van een kunstenaarssociëteit of kunstenaarscollectief (of richt er zelf een op), volg een cursus, bezoek openingen. Galerieopeningen voelen voor de individuele kunstenaar misschien ontoegankelijk en dat zijn ze ook vaak: iedereen wil iets van de ander en iedereen denkt niets te geven te hebben.

Tip: openingen

Begin met wat bevriende collega’s een e-maillijst of chatgroep waarin je elkaar uitnodigd voor interessante openingen en ga met een groepje. Zo heb je altijd iemand om mee te praten en kom je over alsof je mensen kent, wat jou weer aantrekkelijker maakt voor andere kunstenaars en galeristen. Praat over de kunst die er hangt, zéker met de galerist, niet (alleen) over je eigen kunst. Dat komt vanzelf wel een keer. Eerst contact maken.

Kunstblogs

Professioneel kunstenaar dankzij partner, subsidie of bijbaan

Er zijn legio respectabele kunstenaars die niet van de inkomsten van hun autonome beeldende kunst kunnen leven zonder steun van buitenaf. Dit ondanks vertegenwoordiging door topgaleries, genoemd te zijn in vele publicaties en opname in belangrijke verzamelingen en museumcollecties. Hoe krijgen zij het dan voor elkaar, toch kunst te maken als hoofdbezigheid?

Partner als hoofdkostwinner

Nee, we gaan geen golddiggerdatingtips geven. Dat is ook niet nodig om rond te komen. Wat je als kunstenaar nodig hebt, is niet zozeer een rijke partner, als wel een partner die er geen bezwaar tegen heeft, dat het beroep van de ander minder opbrengt dan het eigen beroep. Daarvoor krijgt deze een creatieve, inspirerende partner terug met veel flexibiliteit in werkuren, wat weer heel handig kan zijn met kinderen en vakanties.

Kunstsubsidies

Ondanks het clichébeeld van de subsidietrekkende kunstenaar is het allang niet meer zo eenvoudig, geld van de overheid los te wrikken als individuele kunstenaar. Met indirecte subsidie krijgen de meeste kunstenaars wel te maken als ze bijvoorbeeld exposeren in een gesubsidieerde instelling. Maar geld op de eigen rekening gestort krijgen, is veel moeilijker. Zo kun je aankloppen bij een kunstuitleen, zoals CBK-Amsterdam, bij het Amsterdams Fonds voor de Kunst, het AFK) en bij het Mondriaanfonds. Zie ook wat de Rijksoverheid over kunstsubsidies zegt.

Bijbaan

Eén van de voordelen van het beeldend kunstenaarschap is dat je zelfstandige bent en meestal alleen werkt. Omdat je zelf je uren bepaalt en prima op wisselende tijden en buiten kantoortijden kunt werken, valt het goed te combineren met een scala aan bijbanen. Gelukkig is er weer wat ademruimte op de arbeidsmarkt: er zijn op dit moment, begin 2020, meer mensen aan het werk dan ooit in Nederland: meer dan 9 miljoen werkenden.

Zuinig leven

Wie weinig verdient, kan rijk leven door zuinig te zijn op de goede momenten. Op FiFiFinance vind je hierover veel verschillende tips, uiteenlopend van besparingstips, advies voor een zuinige levensstijl, spaaradvies.

Kunstsubsidie aanvragen

Zie ook wat de Rijksoverheid over kunstsubsidies zegt.

Kunstuitleen

Zo kun je aankloppen bij de gemeentelijke Centra voor Beeldende Kunst met Kunstuitleen, zoals CBK-Amsterdam.

AFK

Amsterdam heeft bijvoorbeeld ook een Fonds voor de Kunst, het AFK).

Mondriaanfonds

Verder is er nog het publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed, het Mondriaanfonds.

NFT’s verkopen

NFT’s zouden zo mooi kunnen zijn voor de kunstenaar. Een laagdrempelige, decentrale marktplaats waar de kunstenaar zelf haar of zijn werk kan verkopen. En, anders dan bij reguliere kunstverkoop, zelfs een percentage kan pakken als het wordt doorverkocht!

Maar pas op: er zijn veel verborgen kosten, er is veel bedrog, de altcoins die ervoor gebruikt worden zijn niet betrouwbaar en de concurrentie is ontzettend hoog. Bovendien, als het puntje bij het paaltje komt: de NFT is in feite alleen een niet-rechtsgeldig, uniek eigendomsbewijs van een digitaal kunstwerk dat gewoon zonder verlies van kwaliteit gekopieerd kan worden. Hoe leg je dat aan je klant uit?

Ik kan het niet aanraden voor kunstenaars als het gaat om geld verdienen. Hooguit om te netwerken en samenwerken met collegakunstenaars.

Geld bijverdienen

Omdat opleidingen duur zijn en een kunstenaar vaak al een beeldende opleiding erop heeft zitten, is de kans groot dat deze niet nog een lucratieve beroepsopleiding onder de gordel heeft. Om geld bij te verdienen naast het kunstenaarschap zal hij of zij dan ook aangewezen zijn op banen waarvoor geen specifieke opleiding vereist is. We hebben er een aantal voor je op een rij gezet.

Ondernemerschap

Over ondernemerschap, boekhouden, zzp’ers etc is heel veel geschreven op internet. Een paar goede websites voor de ondernemende kunstenaar zijn Kunstenaar&Co/Cultuur Ondernemen en Lancelots: ‘voor en door freelancers’. Lidmaatschap van de Kamer van Koophandel is verplicht, maar verwacht er verder niet veel van. Vergeet niet je Aangiftes Omzet- en Inkomstenbelasting. Die laatste is verreweg de ingewikkeldste, reserveer ook geld om die te betalen. Is boekhouden en belasting niet je sterkste kant? Er zijn genoeg boekhouders die voor rond de 200 euro één keer per jaar je inkomstenbelasting doen als jij de cijfers aanlevert.

FiFi Finance is een financiële website. Wij zijn een online bron voor iedereen die meer wil weten over financiële zaken. Wij verstrekken informatie over onderwerpen zoals bankrekeningen, investeringen, leningen en persoonlijk financieel beheer. Onze missie is om financiële empowerment te bevorderen, door middel van toegankelijke financiële oplossingen voor iedereen. Jouw feedback wordt op prijs gesteld. Lees meer over ons.